Władywostok

POWRÓT

Działalność

Tuż po pierwszym zetknięciu się z Ajnami Bronisław Piłsudski dzięki staraniom Towarzystwa Badań Kraju Amurskiego został przeniesiony do Władywostoku. Wskutek rekomendacji z Petersburga otrzymał stanowisko kustosza zbiorów istniejących przy Oddziale Towarzystwa Geograficznego. W ślad za jego przyjazdem miejscowy naczelnik policji otrzymał tajne pouczenie o treści: „Po przybyciu Piłsudskiego zapewnić mu należyty nadzór! Jeśli zostanie przyłapany na czynie karygodnym odesłać go na Sachalin”. W odpowiedzi gubernator wojskowy Sachalinu powiadomiony został, że Piłsudski przyjechał do Władywostoku około 15 marca (1899), pracuje w muzeum, mieszka na ulicy Koreańskiej w domu Zymermana, a nadzór został zapewniony.

W kwietniu 1899 roku Piłsudski przekazał do Muzeum Towarzystwa Badań Kraju Amurskiego dwie kolekcje: okazów roślin z południowej części Kraju Ussuryjskiego oraz etnograficzną, dotyczącą kultury Gilaków sachalińskich, liczącą ponad 200 pozycji. Zwłaszcza ta pierwsza miała dużą wartość. Zebrał ją na zlecenie towarzystwa w listopadzie poprzedniego roku, zanim opuścił Sachalin. Została ona wysłana drogą morską przez Odessę do Paryża, gdzie miała być przedstawiona na wystawie światowej Expo. Wyborem eksponatów miał się zająć właśnie Bronisław. Latem tego roku, w drodze na Sachalin, odwiedził Władywostok Paul Labbé – podróżnik i członek Francuskiego Towarzystwa Geograficznego. To on był odpowiedzialny za pawilon „Syberia i azjatycka część Rosji” podczas paryskiej wystawy światowej, na którą miała być wysłana kolekcja Towarzystwa Badań Kraju Amurskiego. Zapewne w czasie jego pobytu we Władywostoku omówiono sprawy związane z materiałami na wystawę.

Podczas wystawy światowej w Paryżu, trwającej od kwietnia do listopada 1900 roku, prawie wszystkie te eksponaty zostały sprzedane. Niektóre trafiły nawet do Ameryki. Wystawiona kolekcja dalekowschodnia została wysoko oceniona przez międzynarodowe jury i Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne otrzymało srebrny medal.

W latach 1899–1900 Piłsudski, wraz z Nikołajem Palczewskim, wiceprzewodniczącym Towarzystwa Badań Kraju Amurskiego, odbył wiele wypraw badawczych do Kraju Przymorskiego w celu zdobycia kolejnych eksponatów muzealnych i zrobienia zdjęć. Dzięki firmie Kodak od 1888 roku można było bez trudu nabyć aparat fotograficzny, więc zdjęcia stały się niezbędnym elementem raportów z badań naukowych.

We Władywostoku Bronisław zajmował się porządkowaniem zbiorów etnograficznych, opracowywał materiały terenowe, organizował naukową bibliotekę, zainicjował naukową wymianę wydawnictw, zwłaszcza z placówkami ze Stanów Zjednoczonych, zajmował się publicystyką na łamach „Wiadomości wschodnich”. Na jego zaproszenie do miasta przybył młody Niwch, który uczęszczał tam do szkoły, by po powrocie na Sachalin zająć się działalnością nauczycielską. Wkrótce zachorował na gruźlicę i zmarł. Piłsudski czynił sobie wyrzuty, że zabrał tego chłopca ze sobą.

W maju 1901 roku złożył podanie do przyamurskiego gubernatora generalnego, w którym napisał, że chciałby ze względów zdrowotnych zrezygnować z pracy w Muzeum Towarzystwa Badań Kraju Amurskiego, zarejestrować się i osiedlić w Błagowieszczeńsku. W tym miejscu o suchszym klimacie, chciał pracować w prywatnym banku lub firmie zajmującej się transportem parowcami. Wśród przyczyn rezygnacji z posady w muzeum był brak satysfakcji z tej pracy oraz konflikt z wiceprezesem Towarzystwa Badań Kraju Amurskiego – Palczewskim. Piłsudski sporządził sprawozdanie z działalności towarzystwa za rok 1900, datowane na 10 lipca, w którym pisał, że eksponaty muzealne nie są uporządkowane, niszczeją, są źle przechowywane z powodu braku miejsca, że zachodzi potrzeba zbudowania magazynu, ale nic się w tej sprawie nie robi. Informował też o odrzuceniu jego propozycji, aby – nawet jeśli oznaczałoby to zmniejszenie o połowę jego wynagrodzenia – zatrudnić archiwistę. Odpowiedzialnością za ten stan obarczał Palczewskiego. Ten w odpowiedzi złożył rezygnację z pełnionej funkcji, obwiniając Piłsudskiego o prowokowanie krytycznych artykułów wobec siebie oraz zarzucając mu błędy i zaniedbania w pracy.

W październiku Piłsudski dostał zgodę na osiedlenie się w Błagowieszczeńsku, ale pojawiły się nowe okoliczności. W liście do Szternberga napisał, że chciałby wrócić na Sachalin, żeby dokończyć badania nad Gilakami oraz zająć się Orokami. Szternberg był pracownikiem Muzeum Antropologii i Etnografii w Petersburgu, a wkrótce został sekretarzem Rosyjskiego Komitetu do Badań Azji Środkowej i Wschodniej w zakresie Historii, Archeologii, Lingwistyki i Etnografii. Pod jego przewodnictwem prowadzono program uzupełniania kolekcji muzeum poprzez organizację ekspedycji naukowych. Wyprawy te rozpoczęły się w 1902 roku, a jedną z pierwszych był wyjazd Piłsudskiego na Sachalin. Z Władywostokiem rozstał się 8 lipca 1902 roku. Ponad trzy lata później udał się do Japonii, opuszczając nielegalnie Rosję. Pozostawał tam przez osiem miesięcy, po czym popłynął do Stanów Zjednoczonych.

Na podstawie:

Antoni Kuczyński, Bronisław Piłsudski (1866−1918) zesłaniec i badacz kultury ludów Dalekiego Wschodu, Niepodległość i Pamięć 22/2 (50), 7-93, 2015 

Kazuhiko Sawada, Opowieść o Bronisławie Piłsudskim. Polak nazwany Królem Ajnów, Sulejówek 2021