Etnografia
Polowanie na orły z ziemianki
Działalność
Zobacz: Działalność/Etnografia/ Orokowie – „płochliwi jak kruki”
1 listopada 1904 roku Bronisław Piłsudski wyruszył łodzią do Kotankesz (Kotankeś) na brzegu morza i spotkał swego znajomego Sitiriki. Ten pokazał mu bardzo oryginalny sposób polowania na orły z wykorzystaniem opuszczonych ziemianek.
W kolejnych dniach Piłsudski obserwował jesienne polowanie na foki, lecz uwaga jego skierowana jest na odnalezienie szamana, słynnego w okolicznych wsiach: Furecisz (Furechish), Akara, Hunup. Nie udaje mu się go spotkać, udaje się więc do Motomari, gdzie jest świadkiem odrębnej od iomante ceremonii związanej z ofiarowaniem upolowanego niedźwiedzia.
11 listopada jest Piłsudski już w Seraroko, przejeżdża przez znajomą wieś Otosan i w końcu dociera do Ai, gdzie czeka na niego jego rodzina: żona Ciusamma z synkiem, jej stryj Bafunke i inni przyjaciele. Przez najbliższe dni przemieszcza się na trasie Ai-Otosan-Korsakow-Seraroko, przy czym udaje mu się zobaczyć – po raz ostatni – ceremonie „odsyłania duszy niedźwiedzia” (iomante) 28 listopada w Otosanie.
Niecały miesiąc później, 21 grudnia Piłsudski wysyła z Korsakowa telegram do Akademii Nauk w Petersburgu o przedłużenie mu na kolejny rok pobytu badawczego na wyspie. Niestety, upadek Portu Artur 2 stycznia 1905 roku niweczy jego plany; wiadomo bowiem, że wojna przybrała bardzo niekorzystny dla Rosji obrót, tracąc całą flotę. Jak wiemy, wykorzystując tę wojnę, młodszy brat Bronisława, Józef, udał się z tajną misją do Tokio. Przebywał w tym mieście niemal dokładnie wówczas, gdy Bronisław witał się ze swoimi przyjaciółmi – Niwchami w wioseczkach w północnej części wyspy. Podczas gdy Bronisław porządkował swoje notatki we wsi Uskowo, Józef, dwa tysiące kilometrów na południowy wschód, składał swój memoriał na ręce japońskiego ministra spraw zagranicznych, w dzielnicy Kasumigaseki w Tokio…
Wróćmy jednak na Sachalin. Ponieważ sytuacja staje się coraz trudniejsza, wszelkie badania naukowe muszą być odsunięte na bok. Ajnowie bardzo obawiają się represji ze strony Rosjan i ich podejrzliwości. Broni brakuje, ceny żywności osiągają horrendalne wysokości. Piłsudski przygotowuje się do opuszczenia Sachalinu, planuje wstępnie drogę przez Nikołajewsk i koleją do europejskiej części Rosji. Przygotowuje się do wyjazdu, odwiedzając znajome wsie: Sijancy, Najbuczi – gdzie musi zamknąć szkołę, na początku marca 1905 roku jest w Ai, gdzie przygotowuje rodzinę na idące zmiany – zamierza powrócić jeszcze, by zabrać żonę do nowego miejsca zamieszkania, prawdopodobnie już na kontynencie.
Piłsudski udaje się powoli w kierunku północnym. Jeszcze szaman w Otosan przeprowadza ceremonię pożegnalną i wróżebną dla Bronisława… Dalej na północy, szaleje grypa, która dziesiątkuje zupełnie na nią nieodpornych Ajnów, umierają także Rosjanie. Sam Piłsudski choruje i wychodzi z infekcji bardzo osłabiony. 23 marca, po jeszcze ośnieżonej nizinie, pędzi zaprzęgiem reniferów w stronę Onoru, gdzie zatrzymuje się na dwa tygodnie. W Onorze kończy zamówiony przez gubernatora Lapunowa Projekt zasad zarządzania Ajnami z wyspy Sachalin.
Później przez miesiąc (między 13 kwietnia i 12 maja) Piłsudski przebywa we wsi Rykowskoje; pisze swoje raporty i opracowania, a także pisze sprawozdania z nauczania czytania i pisania zrealizowanego zimą 1904/1905 roku.
Tymczasem w dniu 30 kwietnia formalnie Piłsudski kończy się okres odbywania wyroku (łącznie z uzyskaniem statusu osiedleńca, nie-chłopa) i uzyskuje możliwość osiedlenia się w dowolnym miejscu na terytorium Imperium Rosyjskiego, z wyłączeniem stolicy; może także wrócić w rodzinne strony. Dla dokończenia formalności i dalszych przygotowań Piłsudski jedzie do wsi Derbinskoje (obecnie Tymowskoje) gdzie kończy pracę nad opisem roślinności Sachalinu, po czym udaje się do Aleksandrowska – portu, gdzie zaczęła się jego sachalińska droga w 1887 roku.
W dniu 11 czerwca opuszcza Sachalin na statku „Władywostok” i płynie do Nikołajewska u ujścia rzeki Amur. Przebywa tam 10 dni, po czym, płynąc do Chabarowska, odwiedza wieś Mariinskoje, zbiera informacje o Ajnach żyjących w regionie rzeki Amur.
Po kilku dniach dociera do Chabarowska; w dniu 14 lipca Piłsudski zamyka raport o bieżącej sytuacji wśród ludności rdzennejna Sachalinie, dla przewodniczącego Rosyjskiego Komitetu Badań Środkowej i Wschodniej Azji W. Radłowa.
Początek sierpnia znajduje Bronisława Piłsudskiego już we Władywostoku, gdzie przystępuje do wykładów (5 i 12 sierpnia) na temat rezultatów badań na Sachalinie członka stowarzyszonego OIAK (Towarzystwo Badań Kraju Amurskiego) Piłsudskiego, prowadzonych dla Akademii Nauk i pod patronatem OIAK.
5 września zostaje podpisany Traktat pokojowy między Japonią i Rosją podpisany (w Portsmouth).
Na mocy tego traktatu południowy Sachalin przejdzie pod administrację japońską, co oznacza, że jego rodzina znajdzie się formalnie na terytorium Japonii, gdyż los południowego Sachalinu, czyli na południe od 50˚ równoleżnika, jest przesądzony: znajdzie się pod administracją japońską. Tak więc Piłsudski prawdopodobnie w połowie września 1905 roku odwiedza po raz ostatni wieś Ai i spotyka się ze swoją rodziną – Ciusammą i Sukezō. Bafunke ostatecznie nie wyraża zgody na wyjazd żony i syna Piłsudskiego, Bronisław rozstaje się więc z rodziną.
Rusza w drogę powrotną do Europy niedługo potem. Wiezie z sobą wiele materiałów etnograficznych, które będzie chciał przedstawić światu nauki.
W Polskim Słowniku Biograficznym Witolda Armona (1981) znajduje się taka ...
Sieroszewski tak wspomina spotkanie z wyczekiwanym w Hakodate Piłsudskim: …niespodzianie ...
Druga część szlaku wędrówki Bronisława Piłsudskiego w badaniach nad Ajnami.
