Meteorologia, przyroda Sachalinu i Bronisław Piłsudski

POWRÓT

Działalność

W Polskim Słowniku Biograficznym Witolda Armona (1981) znajduje się taka informacja o Bronisławie Piłsudskim:

„W [latach] 1894-6 prowadził obserwacje pogody w miejscowej stacji meteorologicznej, a sprawozdania z tych obserwacji za l[ata] 1895 i 1896, opublikowano w kalendarzu sachalińskim, były debiutem pisarskim Piłsudskiego]. Również w roku 1894 podjął się badań botanicznych dla nowo powstałego muzeum w Chabarowsku (od roku 1897 prowadził korespondencję w tej sprawie z Benedyktem Dybowskim); pierwsze instrukcje, literaturę i zachętę otrzymał od przebywającego w Aleksandrowsku zesłańca politycznego, w przyszłości wybitnego etnografa rosyjskiego L.J. Szternberga”.

To bardzo interesujący trop, gdyż na ogół Piłsudski znany jest bardziej jako etnograf i antropolog. Przyjrzyjmy się zatem tej dziedzinie jego działalności.

Zagospodarowanie opanowanego przez Rosjan Sachalinu rozpoczęto w połowie XIX w. Wyspa miała ważne znaczenie strategiczne na Dalekim Wschodzie. Jej porty ułatwiały komunikację osad na stałym lądzie z wyspami Archipelagu Kurylskiego oraz Kamczatką.

Poznanie istotnych czynników kształtujących pogodę na wyspie miało więc bardzo ważne znaczenie. W związku z tym administracja wyspy stosunkowo wcześnie założyła stacje meteorologiczne zarówno w portach, jak i w głębi wyspy. Prowadzili je początkowo na ogół wojskowi. W latach 1853-1854 porucznik N. Rudanowski odnotowywał podstawowe dane meteorologiczne (temperatura, kierunek wiatru, ilość opadów atmosferycznych) w Posterunku Murawiewskoje. Obserwator ten w latach 1855-1857 pracował w osadzie Due – najstarszej kolonii karnej przy złożach węgla kamiennego w środkowej części wyspy. W 1861 roku porucznik Margasow notował dane meteorologiczne na Posterunku Kusunaj, w części południowej Sachalinu, a w latach 1868-1869 podpułkownik F. Depreradowicz – w posterunku Murawiejsk nad jeziorem Busse na samym południowym cyplu. W ważnym portowym Posterunku Korsakow okresowo (lata 1871-1872) obserwacje meteorologiczne prowadził lekarz wojskowy U. Bieliński. Wyniki tych, w istocie dorywczych, pomiarów podsumował M. Micul , który określił średnią temperaturę roczną powietrza.

Systematyczne obserwacje pogody rozpoczęto na Sachalinie w 1881 roku w ramach prac miejscowego urzędu medycznego. Wtedy właśnie P. Surunienko wybudował niewielką stację pomiarową w osadzie Korsakowka w pobliżu Posterunku Aleksandrowskoje. W 1886 roku, dzięki zabiegom tego lekarza, założono stację obserwacyjną we wsi Rykowskoje. Kierowała nim wówczas felczerka M. Krzyżewska. Obserwatorami w stacji Rykowskoje w różnych latach byli: I. Juwaczew (jeden z czterech zesłańców politycznych przybyłych w tym samym transporcie, co Piłsudski), B. Piłsudski, N. Perłaszewicz. Wyniki codziennych obserwacji ogłaszano w periodyku Głównego Obserwatorium Fizycznego w Petersburgu, a bieżące dane o pogodzie – w ujęciu miesięcznym – rokrocznie publikowano w pismach miejscowych. Później w południowym Sachalinie założono sieć stacji meteorologicznych: w 1893 roku w latarni morskiej Kryljon, a w latach 1896-1898 w osadach: Mauka, Najoro, Siraura, Gałkino-Wrasskoje, Lutoga oraz posterunkach: Korsakowskim i Tichmieniewskim.

Budową stacji meteorologicznych w Posterunku Korsakowskim oraz osadzie Gałkino-Wrasskoje kierował bezpośrednio Bronisław Piłsudski. W jednym z dokumentów kancelarii gubernatora wojskowego wyspy Sachalin zaznaczono, że zesłaniec ten „dał się poznać jako osoba bardzo użyteczna dla w[yspy] Sachalin” . Formułując ten sąd miano na uwadze jego dotychczasowe badania na stacji pomiarowej w Rykowskoje oraz istotny wkład w rozwój i zagospodarowanie Muzeum Sachalińskiego w Aleksandrowskoje.

W końcu czerwca 1896 roku, otrzymawszy niezbędne wyposażenie, Bronisław Piłsudski wyjechał z osady Rykowskoje do Posterunku Korsakowskiego. Polecono mu wybrać odpowiednie miejsce na poszczególne obiekty stacji, kupić lub wybudować specjalny dom, założyć instrumenty pomiarowe oraz skompletować załogę obserwatorów i nauczyć ich podstawowych czynności. Władze starały się by stacja powstająca spełniała wszelkie warunki nowoczesnego obserwatorium. Z tego względu obarczyły Piłsudskiego obowiązkiem budowy masztów z wiatromierzami do 15 m. wysokości, zainstalowaniem deszczomierzy, ocynkowanych budek z przyrządami, barometrów syfonalnych, aneroidów Pade’a, dysfometrów, filtrów przeciwsłonecznych, różnorodnych termometrów (m.in. do mierzenia temperatury gleby) itp.

Pamiętać przy tym należy, że Piłsudski nie był fizykiem z wykształcenia, a niezbędną wiedzę meteorologiczną i klimatyczną posiadł drogą samouctwa oraz wykonując różne doświadczenia na stacji pomiarowej w Rykowskoje.

W ciągu lata wszystkie prace zostały wykonane. O tym, jak poważnie do tych czynności odnosił się zesłaniec – mając świadomość rangi naukowej zadania – świadczy jego opracowanie i szczegółowe opisy stacji meteorologicznych, zachowane w Centralnym Państwowym Archiwum Dalekiego Wschodu Rosji w Tomsku. W zachowanym opracowaniu podkreślił on, iż rozpoznanie klimatu wyspy oraz przewidywanie pogody w dużym stopniu uzależnione jest od sumienności i precyzji pracy obserwatorów stacji meteorologicznych. Mając to na uwadze dostosował ogólną instrukcję Głównego Obserwatorium Fizycznego w Pułkowie pod Petersburgiem do szczególnych potrzeb powstających obserwatoriów na wyspie Sachalin. Przedstawił w niej prosto i jasno codzienną pracę prowadzących pomiary, zasady wypełniania dzienników czynności i ich formy, metody przedstawiania sprawozdań miesięcznych i rocznych oraz inne dane niezbędnej dokumentacji.

W analogiczny sposób zorganizował Piłsudski stację pomiarową w osadzie Gałkino-Wrasskoje. Stacja ta, podobnie jak w Posterunku Korsjakowskoje, rozpoczęła pracę jesienią 1896 roku.

Wyjazd Bronisława Piłsudskiego z Rykowskoje na południe Sachalinu w 1896 roku poniekąd miał zasadniczy wpływ na charakter dalszych jego badań. Poznał bowiem wówczas Ajnów, zamieszkujących właśnie południową cześć wyspy.

Śledząc tragiczne losy tego narodu zrozumiał, że właśnie im musi poświęcić swój czas i energię twórczą. Pracę na stacjach meteorologicznych prowadzili dalej wyszkoleni przez niego obserwatorzy.

Na podstawie:

Władysław Łatyszew, Zbigniew Wójcik, Przyrodnicze początki działalności naukowej Bronisława Piłsudskiego, „Niepodległość i Pamięć” R. III, Nr 2(6), 1996