Pedagogika
Bronisław Piłsudski jako pionier edukacji rdzennych mieszkańców Sachalinu
Działalność
Zaczynem nauczycielskiej działalności Piłsudskiego był pobyt we wsi Rykowskoje, w pierwszym okresie zesłania. Tam też, oprócz pracy w więziennej kancelarii, zajmował się on obserwacjami meteorologicznymi i – nie bez dumy (o czym wspominał w liście do L.J. Szternberga) – działalnością nauczycielską i oświatową.
„U mnie, we wsi Rykowskoje zorganizowane zostały, acz nie bez trudu, ludowe czytania; że się one przyswoją, dostarczają zadowolenia i korzyści widać to wyraźnie, zwłaszcza z tego, że za każdym razem zbiera się około 100 osób albo i więcej […] Czytamy krótkie opowiadania N. Gogola (Tarasa Bulbę – to jedno opowiadanie było zilustrowane), Kułaka – N. Nikitina, Las szumi – W. Korolenki. Teraz otrzymaliśmy z Aleksadrowska mapy historyczne i prowadzimy naukę posługiwania się nimi wraz z systematycznym wykładem dotyczącym rosyjskiej historii. Drugą część odczytu poświęcamy zawsze beletrystyce.”
Zachowały się wielorakie dokumenty świadczące niezbicie o dużym zaangażowaniu Bronisława Piłsudskiego w rozwój instytucji oświatowych na Sachalinie. Oto np. w korespondencji do naczelnika okręgu G.W. Sawrimowicza formułuje on wyraźny projekt „rozwoju oświaty ludowej i jej organizacji w Okręgu Tymowskim”. Jednocześnie w kolejnym liście do wspomnianego już L.J. Szternberga pisze: „Uważam się za niezdolnego do działalności wychowawczej, ponieważ nie potrafię wytworzyć dyscypliny, a jeśli kiedykolwiek uda mi się wpłynąć na kogoś, to tylko drogą serdecznej rozmowy, ale i tu potrzebna jest wzajemna sympatia oraz dostateczny autorytet nauczyciela.” Przyglądając się uważniej pedagogicznej pracy B. Piłsudskiego trzeba wyraźnie podkreślić, iż na owej „wzajemnej sympatii i wzajemnym przywiązaniu” budował on swój wielki autorytet w społeczności Wyspy. Jeszcze w pierwszym okresie pobytu na Sachalinie, a więc w latach 1887-1899, snuł plany rozwoju pracy nauczycielskiej, chcąc nadać jej formę instytucjonalną. Rozumiał bowiem potrzebę kształcenia tubylczych plemion, by nie odstawały one od Rosjan i Japończyków. W wykształceniu widział m.in. szansę na podniesienie statusu społecznego mieszkańców Wyspy. Pisał o tym m.in. w artykule, który z powodzeniem nazwać można memoriałem, zatytułowanym Nuždy i potřebnosti sachalinskich giliakov [Położenie i potrzeby sachalińskich Gilaków] opublikowanym w roku 1898 w Chabarowsku.
„Zdolność ludów pierwotnych do przejmowania
kultur ras cywilizowanych potwierdzają liczne przykłady.
Wszędzie, gdzie zbliżenie się do tych ludów miało na celu
podzielenie się z nimi osiągnięciami cywilizacji,
uzyskiwano pomyślne rezultaty. Nie należy uciekać się
do przemocy, a oddziaływać trzeba przekonywaniem,
humanitarnymi postawami, łagodnością i pobłażliwością.”
Tak sformułowane poglądy odnalazły praktyczny wyraz w codziennym obcowaniu z tubylcami, przeto i sława Bronisława Piłsudskiego niosła się szeroko po ich osadach. Wiele można by pisać o tym, gdyż jeszcze do niedawna w niwchańskich wioskach żyły starsze osoby, które z przekazów rodzinnych znały humanitarną działalność tego nieprzeciętnego Człowieka. Zamiary pedagogiczne Piłsudskiego szły również w tym kierunku, by z czasem wykształcić nauczycieli rekrutujących się spośród samych tubylców. Np., w 1899 гoku, wyjeżdżając do Władywostoku, Bronisław zabrał ze sobą Indyna, młodego Niwcha, z zamiarem wykształcenia go, by ten po powrocie na Wyspę mógł zająć się nauczaniem swoich współplemieńców.
Szlachetny zamiar nie powiódł się, gdyż chłopak ów zmarł w niedługim czasie, pozostawiając Piłsudskiego w głębokim smutku. Dobrze natomiast układała się jego współpraca z ajnuskim młodzieńcem o nazwisku Taroji Sentoku, dzięki któremu rezultaty zabiegów o szkoły dla Ajnów przybrały realniejszy kształt, zwłaszcza w sferze samego nauczania i który pomagał Piłsudskiemu oraz Wacławowi Sieroszewskiemu podczas ich wyprawy na Hokkaido. W materiałach źródłowych dotyczących Bronisława Piłsudskiego odnaleźć można fragmenty bezpośrednio traktujące o jego pracy pedagogicznej wśród ludów Sachalinu. Są to liczne artykuły, fotografie, korespondencja, notatki osobiste badacza, raporty i sprawozdania urzędowe. Oto np. zupełnie niedawno odnaleziono w Centralnym Archiwum Państwowym Dalekiego Wschodu w Tomsku dwa rękopiśmienne dokumenty, noszące tytuł: Krótkie wstępne sprawozdanie o ajnuskiej szkole w Korsakowskim Okręgu w latach 1903-1904 i Krótkie sprawozdanie o ajnuskiej szkole podstawowej w Okręgu Korsakowskim w latach 1904-1905. Dokumenty te opublikowane były w języku polskim po raz pierwszy przez A. Kuczyńskiego i W. Łatyszewa w 1993 roku.
Publikowane dokumenty ujawniają wiele szczegółów dotyczących tego przedsięwzięcia, wskazują na inicjatywną rolę Piłsudskiego i jego głębokie przekonanie o konieczności kształcenia tubylców. Gdy wybuch wojny rosyjsko-japońskiej przerwał rozwijające się pomyślnie dzieło zakładania szkółek elementarnych dla ajnuskich dzieci, był on przekonany o tym, że kiedy życie przyjmie tu znowu pokojowy i spokojny charakter – dążenie Ajnów do nauki i możliwie szybkiej organizacji szkół przybierze jeszcze pełniejszą formę… Potrzebne są oczywiście niemałe środki pieniężne na ten cel, i oczywiście ludzie. Pierwsze powinno dać państwo, a ludzi należy oczekiwać od rosyjskiego, zawsze życzliwego dla dobrego przedsięwzięcia, społeczeństwa.
Przedsięwzięte przez Bronisława Piłsudskiego starania o powszechną edukację tubylczych dzieci rozwijały się na Wyspie kiedy sam doglądał ich realizacji. Wiemy jednak z jego biografii, że w 1905 roku opuścił on Sachalin na zawsze. Wkrótce też południowa część Wyspy przeszła pod panowanie japońskie. Wprowadzono tam zasady regulujące sprawy oświaty. Wielu Ajnów przesiedlono na Hokkaido, gdzie rozpoczął się proces ich akulturacji. Grupy tubylcze osiadłe w północnej części Sachalinu, który pozostawał pod władaniem rosyjskim, straciły swego orędownika. Rozpoczęte przez niego dzieło nie było kontynuowane przez długie lata. Wiele myśli i propozycji wypowiedzianych przez Piłsudskiego na początku XX w. nie straciło jednak nic ze swej aktualności do naszych dni.
Na podstawie:
Antoni Kuczyński, Władysław Łatyszew, O działalności pedagogicznej Bronisława Piłsudskiego (prezentacja źródeł), „Etnografia Polska”, t. XXXVII: 1993, z. 2
Tekst rękopisu Bronisława Piłsudskiego, odnalezionego w Centralnym Archiwum Państwowym Dalekiego ...
Tekst rękopisu Bronisława Piłsudskiego, odnalezionego w Centralnym Archiwum Państwowym Dalekiego ...
